ABSTRACT: This article deals with the human’s role in altering the environmental realities and the adaptation to the changing environment in the context of forest resources exploitation. The study is focused on a region of Java, called the Residency of Besuki, during the period of 1870-1970. The extraction of forest resources in the region had long taken place, but from circa 1870, it grew on an increasingly large scale. The growth was induced by the rising market demands for forest products and was facilitated by the gradually improved extraction technologies. Diverse products were taken from the region’s forests to provide construction materials, firewoods, foodstuffs, and other requirements. The commercial extractions immediately led to a resource depletion and the small territorial size of the region made the possibilities of adopting a frontier’s exploit-and move-on attitude more limited. Under this constraint, adaptations were developed to adjust with the decline in forest resource supplies and to meet the challenges in securing the resources in demand by developing human-made production forests. This indicated that there was already interest in sustainable forest exploitation. The impact of the forest exploitation, however, was larger than being merely a matter of resource supplies. It also radically altered the region’s environmental realities by replacing heterogenous natural forests with more homogenous human-made production forests. This change inevitably also led to the loss of the region’s biodiversity richness.

KEY WORDS: Environmental change, forest exploitation, human impact, colonial and early independence periods, Besuki residency, and Java island.

About the Author: Dr. Nawiyanto is a Lecturer at the Department of History, Faculty of Letters UNJEM (University of Jember), Jalan Kalimantan No.37 Jember 68121, East Java, Indonesia. Corresponding author is available via e-mail at: snawiyanto@gmail.com

How to cite this article? Nawiyanto. (2015). “Forest Resources Exploitation and its Impact in the Extreme Salient of Java, 1870-1970” in TAWARIKH: International Journal for Historical Studies, Vol.6(2) April, pp.149-168. Bandung, Indonesia: Minda Masagi Press and UNHAS Makassar, ISSN 2085-0980.

Chronicle of the article: Accepted (August 31, 2014); Revised (December 19, 2014); and Published (April 28, 2015).

Alikodra, Hadi S. (1987). “Tanaman Eksotik Akasia (Acacia Nilotica) dan Masalahnya bagi Ekosistem Savanna di Taman Nasional Baluran” in Duta Rimba, 13(79-80), pp.30-34.

Altona, Th. (1914). “Rapports Nopens het Voorlopig Hydrologisch Onderzoek van het Brantasgebied” in Tectona, 7, pp.245-267, 317-347, and 417-433.

Appelman, F.J. (1937). “De Baloeran” in C.G.G.J. van Steenis [ed]. Album van Natuurmonumenten in Nederlandsch-Indië, Vol.2. Buitenzorg: De Nederlandsch-Indische Vereeniging tot Natuurbescherming, pp.49-56.

Arifin, Winarsih Partaningrat. (1995). Babad Blambangan. Yogyakarta: Penerbit Bentang.

“AR [Arsip Residensi] Besuki, 9.7: Algemeen Verslag van Residentie Besoeki, 1876” in ANRI [Arsip Nasional Republik Indonesia] in Jakarta.

“AR [Arsip Residensi] Besuki, 9.17: Algemeen Verslag van Residentie Besoeki over het Jaar 1886”; “9.18: Algemeen Verslag van Residentie Besoeki over het Jaar 1887”; and “9.19: Algemeen Verslag van Residentie Besoeki over het Jaar 1888” in ANRI [Arsip Nasional Republik Indonesia] in Jakarta.

Aricle on “Bambu Banjuwangi” in magazine of Gema Perhutani, 3(29), 1971, pp.13-19.

Article on “De Oeconomische Toestand van de Gewesten die Door den Geprojecteerden Spoorweg Probolinggo-Pasirian Worden Doorsneden” in De Indische Gids, 15(1), 1893, pp.1073-1093.

Article on “Kaju Tusam” in magazine of Pertanian, Special Edition, 1961, pp.323-324.

Baal, Ferdinand. (1971). “Orientation in Industrial Woodspecies: Bamboo and Teak in Central Java, East Java, and Bali (5 till 20 February 1970)” in Survey Report. Wageningen: Agricultural University of Wageningen.

Banoewidjojo, Moeljadi. (1959). “Hutan dan Industri” in Insinjur Indonesia, 3, pp.21-27.

Becking, Johannes Hendrikus. (1928). De Djaticultuur op Java: Een Vergelijkend Onderzoek naar de Uitkomsten van Verschillende Verjongingsmethoden van den Djati op Java. Wageningen: H. Veenman & Zonen.

Boelen, H.J. (1936). “Argapoero-Ijang” in Nederlandsch-Indische Vereeniging voor Bergsport, 12, pp.29-30.

Booberg, Fil. Lic. G. (1928). “Een Plantensociologisch Onderzoek van de Duinen bij Poeger” in Handelingen van het Vijfde Nederlandsch Indisch Natuurwetenschappelijk Congres Gehouden te Soerabaja op 26, 27, 28, 29, 30 September en 1 October.

Boomgaard, Peter. (1988). “Forest and Forestry in Colonial Java, 1677-1942” in John Dargavel, Kay Dixon & Noel Semple [eds]. Changing Tropical Forests: Historical Perspectives on Today’s Challenges in Asia, Australasia, and Oceania. Canberra, Australia: Centre for Resource and Environmental Studies, pp.59-87.

Boomgaard, Peter. (1996). Changing Economy in Indonesia, Vol.16: Forest and Forestry, 1823-1941. Amsterdam: Royal Tropical Institute.

Bos, J.H. (1938). “Het Nut der Bosschen voor de Gemeenschap in Economisch, Hydrologisch, end Orologisch Opzicht” in Het Bosch (June/August), pp.179-192.

Brascamp, E.H.B. (1921). “De Bosschen in het Verslag van W.H. Ysseldyk over de Gestelheid van Java’s Oosthoek van 15 Juni 1799” in Tectona, 14, pp.817-825.

Broersma, R. (1912). Besoeki: Een Gewest in Opkomst. Amsterdam: Scheltema & Holkema.

Butcher, John G. (2004). The Closing of the Frontier: A History of the Marine Fisheries of Southeast Asia c. 1850-2000. Singapore: ISEAS [Institute of South East Asian Studies].

Chusairi, A. Rahadi. (1971). “Konversi Hutan Gombeng” in Gema Perhutani, 2(24), pp.13-18.

Clason, E.W. (1934). “Het Noord-Westelijk Baloerangebied” in De Tropische Natuur, 23(7), pp.121-128.

Cordes, J.W.H. (1992). Hutan Jati di Jawa. Malang: Yayasan Manggala Sylva Lestari, Translation.

Coster, Ch. (1936). “Typen van Stervend Land in Nederlandsch-Indië: 2. Het Areaal van de Suikerfabriek Boedoean, Besoeki” in Tectona, 29, pp.961-962.

Cramer, Ch.G. (n.y.). “De Invloed van het Bosch op den Waterkringloop” in Inleidingen met Stellingen voor de te Houden Discussies op het Algemeen Nederlandsch-Indisch Bodemcongres, Djogja 25-27, pp.1-7.

Djatipit. (1951). Memoires van een Houtvester. Amsterdam: De Bezige.

Djojopranoto, Ashadi. (1958). “Masalah Projek Asembagus” in Teknik Pertanian, 7(5-6), pp.191-269.

Donner, W. (1987). Land Use and Environment in Indonesia. London: Hurst.

Drooglever, P.J. & M.J.B. Schouten. (1982). Officiele Bescheiden Betreffende de Nederlands-Indonesische Betrekkingen, 1945-1950, Vol.10. ‘s-Gravenhage: Martinus Nijhoff.

DvhB [Dienst van het Boschwezen]. (1901). Verslag van den Dienst van het Boschwezen in Nederlandsch Indië over het Jaar 1900. Batavia: Albrecht.

DvhB [Dienst van het Boschwezen]. (1928). Verslag van den Dienst van het Boschwezen in Nederlandsch-Indië over het Jaar 1927. Weltevreden: Landsdrukkerij.

DvhB [Dienst van het Boschwezen]. (1930). Verslag van den Dienst van het Boschwezen in Nedelandsch-Indië 1929. Batavia: Landsdrukkerij.

DvhB [Dienst van het Boschwezen]. (1931). Verslag van den Dienst van het Boschwezen in Nederlandsch-Indië over het Jaar 1930. Buitenzorg: Archipel.

DvhB [Dienst van het Boschwezen]. (1937). Verslag van den Dienst van het Boschwezen in Nederlandsch-Indië over de Jaren 1933 tot en met 1936. Buitenzorg: Archipel.

DvhB [Dienst van het Boschwezen]. (1939). Verslag van den Dienst van het Boschwezen in Nederlandsch Indië over het Jaar 1938. Buitenzorg: Archipel.

Epp, F. (1849). “Banjoewangi” in Tijdschrift voor Nederlandsch Indië, 2, pp.241-261.

Flannery, Timothy Fridtjof. (1997). The Future Eaters: An Ecological History of the Australasian Lands and People. Sydney: New Holland Publishers.

Fluyt, P.C.M. (1938). “De Houtvoorziening van de Tabaksindustrie in Besoeki” in Tectona, 31, pp.286-296.

Geertz, Clifford. (1963). Agricultural Involution: The Process of Ecological Change in Indonesia. Berkeley: The University of California Press.

Groneman, I. (1902). Op het Jang-Gebergte in Oost Java. Zutphen: W.J. Thieme.

Hadi, Abd. (1973). “Gelora Pembangunan Daerah Kabupaten Jember”. Paper presented to the Indonesian Regent Training.

Hageman, Jcz. J. (1862). “Over Nijverheid in Zuidoostelijk Java” in Tijdschrift voor Nijverheid en Landbouw in Nederlandsch-Indië, 8, pp.27-66.

Hageman, Jcz. J. (1863). “Aanteekeningen over Nijverheid en Landbouw in Oostlijk-Java” in Tijdschrift voor Nijverheid en Landbouw in Nederlandsch Indië, 9, pp.296-332.

Hagreis, B.J. (1930/1931). “Ladangbouw” in Landbouw, 6(1), pp.43-78.

Hardjodarsono, H.M. Soenarjo & R.I.S. Pramoedibyo. (1986). Sejarah Kehutanan Indonesia, Vol.1. Jakarta: Departemen Kehutanan RI [Republik Indonesia].

Hasanbahri, Soewarno & Sugi Purwanto. (1996). “Produktivitas Rumput di Bawah Acacia Nilotica di Savana Bekol Taman Nasional Baluran Jawa Timur” in Bulletin Kehutanan, 30, pp.1-14.

HECI [Harza Engineering Company International]. (1973). “Proyek Irigasi Sampean Baru Kabupaten Bondowoso & Situbondo Propinsi Jawa Timur”. Survey Report. Jember: AGRAR-UND Hydrotechnik.

Hellinga, G. (1954). “Problems in Maintaining Soil Fertility in Forest Plantations with a Short Rotation” in Madjalah Ilmu Alam untuk Indonesia, 110, pp.59-63.

Henley, David. (2005). Fertility, Food, and Fever: Population, Economy, and Environment in North and Central Sulawesi, 1600-1930. Leiden: KITLV Press.

Heyne, K. (1987). Tumbuhan Berguna Indonesia, 3 Vols. Jakarta: Badan Litbang [Penelitian dan Pengembangan] Kehutanan.

Hildebrand, F.H. (1954). “Aantekeningen over Javaanse Bambu-Soorten” in Rapport van het Bosbouwproefstation, No.66. Bogor: Balai Penjelidikan Kehutanan.

Hofman, G.H.B. (1953). “Beberapa Tjatatan tentang Tjikar Memakai Ban Angin” in Rimba Indonesia, 2(6-7), pp.229-250.

Hoogerwerf, A. (1953). “Perlindungan Alam dan Pemburuan di Indonesia” in Almanak Pertanian. Djakarta: Badan Usaha Penerbit Almanak Pertanian, pp.285-293.

Hoogerwerf, A. (1974). “Report on a Visit to Wildlife Reserves in East Java, Indonesia (August to November, 1971)” in Mededelingen, No.21. Austerlitz: Netherlands Commission for International Nature Protection.

Huitema, W.K. & H.V.A. van Heeteren. (1943). Economic Garden at Bogor: Guide and Outline of the Most Important Crops. Bogor-Djawa: Chuo Noozi Sikenzyoo.

Jacobs, M. (1958). “Botanical Reconnaissance of Nusa Barung and Blambangan, South East Java” in Blumea, 4(2/10), Supplement, pp.68-86.

Kartodirdjo, Sartono et al. (1978). Memori Serah Jabatan, 1921-1930 (Jawa Timur dan Tanah Kerajaan). Jakarta: Penerbitan Sumber-sumber Sejarah No.10.

Knapen, Han. (2001). Forest of Fortune? The Environmental History of Southeast Borneo, 1600-1880. Leiden: KITLV Press.

Koens, A.J. (1925/1926). “Ladangbouw” in Landbouw, 1, pp.334-340.

Kools, J.F. (1976). “Tinjauan Sejarah Pemakaian Jalan Rel di Area Hutan Jati (Sampai dengan Desember 1949)” in Kehutanan Indonesia, 3(10), pp.262-268.

Kramer, F. (1925). “Kultuurproeven met Industrie-, Konstruktie-, en Luxe-houtsoorten” in Mededeelingen van het Proefstation voor het Boschwezen, No.12. Weltevreden: Landsdrukerij.

Kussendrager, R.J.L. (1841). Natuur- en Aardrijkskundige Beschrijving van het Eiland Java. Groningen: J. Oomkens.

Laporan Lembaga PPKB [Pusat Penjelidikan Kehutanan Bogor] Tahun 1957, 1958, dan 1959. Bogor: Pusat Penjelidikan Kehutanan.

Molsbergen, E.C. Godee. (1939). Geschiedenis van Nederlandsch-Indë, Vol. 4. Amsterdam: Joost van den Vondel.

“MvO [Memorie van Overgave] van den aftredenden Resident van Besoeki, B. Schagen van Soelen, 1918” in ANRI [Arsip Nasional Republik Indonesia] in Jakarta.

“MvO [Memorie van Overgave] van het Gewest Besoeki, Resident H.A. Voet, April 1926” in ANRI [Arsip Nasional Republik Indonesia] in Jakarta.

“MvO [Memorie van Overgave] van den Resident van Besoeki, 1931-1934” in ANRI [Arsip Nasional Republik Indonesia] in Jakarta.

“MvO [Memorie van Overgave] van den Resident van Besoeki, Ch. A. van Romondt over de periode 30 January 1935 — 26 February 1938” in ANRI [Arsip Nasional Republik Indonesia] in Jakarta.

Natawiria, Djatnika. (1969). “Timbulnja Hama dan Penjakit di Hutan Industri” in Report No. 100. Bogor: Lembaga Penelitian Hutan, Direktorat Djenderal Kehutanan.

Natawiria, Djatnika. (1974). “Laporan Sementara Hama Gayas di Marengan R.P.H. Purwo” in Gema Perhutani, Special edition, pp.24-27.

Nawiyanto, S. (2001). “Perkembangan Transportasi di Daerah Pinggiran Jawa” in Edi Sedyawati & Susanto Zuhdi [eds]. Arung Samudera: Persembahan Memperingati Sembilan Windu A.B. Lapian. Depok: PPKB, Lembaga Penelitian UI [Universitas Indonesia], pp.171-201.

News on “Lelang Kajoe Djati” in newspaper of Pewarta Soerabaia. Surabaya: 22 December 1914.

News on “18 Orang Penebang Liar Ditangkap” in newspaper of Trompet Masjarakat, 4 October1951.

News on “Bandjir Besar Didaerah Panarukan” in newspaper of Trompet Masjarakat, 24 January 1952.

News on “34.5 Ha Direboisasi dg Angsana” in newspaper of Trompet Masjarakat, 24 January 1952.

News on “Tahun 1953 Banjak Hutan Terbakar” in newspaper of Trompet Masjarakat, 9 December 1953.

News on “34 Ha Tanah Dihutankan Kembali” in newspaper of Trompet Masjarakat, 2 October 1953.

News on “49.05 Ha Dihutankan Kembali” in newspaper of Trompet Masjarakat, 2 October 1953.

News on “20 Orang Mati Karena Bandjir Besar di Djember” in newspaper of Trompet Masjarakat, 27 December 1954.

News on “Kerugian Bandjir di Djember Selatan” in newspaper of Trompet Masjarakat, 11 January 1955.

News on “Kerugian Akibat Bandjir Melebihi dari Dugaan Semula” in newspaper of Trompet Masjarakat, 3 February 1955.

O’Malley, William J. (1988). “Perkebunan, 1830-1940: Ikhtisar” in Anne Booth, William J. O’Malley & Anna Weidemann [eds]. Sejarah Ekonomi Indonesia. Jakarta: LP3ES, Translation.

OMW [Onderzoek naar de Mindere Welvaart]. (1906). Onderzoek naar de Mindere Welvaart der Inlandsche Bevolking op Java en Madoera, Vol.3(14): Samentrekking van de Afdeelingsverslagen over de Uitkomsten der Onderzoekingen naar de Veeteelt in de Residentie Bĕsoeki. Bijlage 3: “Beantwoording van het Lid van de Afdeelingscommisie van Bondowoso G.D. Birnie Sr”. Batavia: G. Kolff, Appendix 3.

OMW [Onderzoek naar de Mindere Welvaart]. (1907). Onderzoek naar de Mindere Welvaart der Inlandsche Bevolking op Java en Madoera, Vol.6(14): Samentrekking van de Afdeelingsverslagen over de Uitkomsten der Onderzoekingen naar Handel en Nijverheid in de Residentie Besoeki. Weltevreden: F.B. Smits.

OMW [Onderzoek naar de Mindere Welvaart]. (1908). Onderzoek naar de Mindere Welvaart der Inlandsche Bevolking op Java en Madoera, Vol.7(14): Samentrekking van de Afdeelingsverslagen over de Uitkomsten der Onderzoekingen naar de Irrigatie in de Residentie Besoeki. Batavia: Albrecht.

Ottow, A. (1982). “Reisverslag No.21, Oost Java, 1950” in C.P. van Goor & Junus Kartasubrata et al. [eds]. Indonesian Forestry Abstracts: Dutch Literature Until about 1960. Wageningen: Centre for Agricultural Publishing and Documentation.

Pasandaran, Effendi et al. (1973). “Masalah Pembinaan Irigasi di Wilayah Irigasi Pekalen Sampean”. Survey Report, No.01/73/L.S. Jakarta: SAE.

Peluso, Nancy Lee. (1992). Rich Forest, Poor People: Resource Control and Resistance in Java. Berkeley: University California Press.

Perhutani [Perusahaan Kehutanan Negara Indonesia]. (1968). Perusahaan Kehutanan Negara Indonesia (Perhutani): Statistik Tahun 1968. Djakarta: B.P.U. Perhutani.

Perhutani [Perusahaan Kehutanan Negara Indonesia]. (1969). Perusahaan Kehutanan Negara (Perhutani): Statistik Tahun 1969. Djakarta: B.P.U. Perhutani.

Poedjorahardjo. (1971). “Taksasi Actual Growing Stock Pinus Merkusii Perhutani Djawa-Timur didalam Hubunganja untuk Memenuhi Permintaan Bahan Mentah Pabrik Kertas Basuki Rachmat” in Gema Perhutani, 3(32), pp.18-25.

Poerwokoesoemo, Soepardi. (1956). Djati Djawa (Tectona Grandis Linn). Djakarta: n.p. [no publisher].

Ponto, S.A.S. (1954). “Pemakaian dan Pemeliharaan Tanah” in Almanak Pertanian 1954. Djakarta: Badan Usaha Penerbit Almanak Pertanian, pp.321-338.

Prakoso. (1954). “Memorandum Masalah Pembukaan Illegaal Tanah Hutan Setjara Besar-besaran di Djawa” in Rimba Indonesia, 3(3-4), pp.109-119.

Purnawati, Desak Made Oka. (2004). Hutan Jati Madiun: Silvikultur di Karesidenan Madiun, 1830-1913. Semarang: Intra Pustaka Utama.

Rappard, F.W. (1949). “Verband in een Oost-Javaanse Bantengkunde” in Chronica Naturae, 1005(10), pp.243-247.

RC [Reboisatie Commissie]. (1931). Verslag van de Reboisatie Commissie: Ingesteld door den Provincialen Raad van Oost-Java. Soerabaia: H. van Ingen.

Red, W.I. (1915). “De Modderbandjir in de Kali Banjoepoetih” in De Waterstaat Ingenieur 3(5), pp.180-184.

Reilingh, A. (1921). “De Bamboebosschen en de Exploitatie daarvan in het Boschdistrict Besoeki” in Tectona, 14, pp.597-638.

Rs, M. (1969). “Peresmian Pabrik Kertas Basuki Rachmat Banjuwangi” in Berita Selulosa, 5, p.60.

Sanjoto. (1958). “Kampak untuk Penebangan Hutan” in Rimba Indonesia, 7(10-12), pp.477-488.

Sastropranoto, S. (1972). “Exploitasi Kaju Rimba di Banjuwangi” in Gema Perhutani, 3(36), pp.23-29.

Sekretariat DPR RI [Dewan Perwakilan Rakjat Republik Indonesia]. (1972). Laporan Penindjauan Komisi IV (Departemen Pertanian, Departemen Tenaga Kerdja, dan Departemen Transmigrasi dan Koperasi) D.P.R. — R.I. pada Masa Reses Persidangan ke-III Tahun Sidang 1971-1972. Djakarta: Sekretariat Dewan Perwakilan Rakjat Republik Indonesia.

Simon, H. (1973). “Penjagaan Lanjutan pada Tanaman Jati sebagai Usaha Perlindungan Hutan” in Gema Rimba, 5(51), pp.4-17.

Simon, Hasanu. (1993). Hutan Jati dan Kemakmuran: Problematika dan Strategi Pemecahannya. Yogyakarta: Aditya Media.

Sindoesoewarno, Darmono. (1963). “Penanaman dan Penebangan dalam Hutan Bambu Kalisetail” in Report No.90. Bogor: Lembaga Penelitian Kehutanan, Direktorat Kehutanan, Departemen Pertanian dan Agraria RI [Republik Indonesia].

Soegeng, R. Poernomo & Soekotjo. (1980). Mengenal Hutan Jawa Timur. Surabaya: Perum Perhutani Unit II Jawa Timur.

Soeharto, Moch. (1957). “Pemilihan Pengangkutan dengan Djalan Ril dan Djalan Mobil di Jawa” in Rimba Indonesia, 6(1-2), pp.82-93.

Soenarwanto, Oentoeng. (1971). “Menindjau Hutan Bambu di K.P.H. Banjuwangi Barat” in Gema Perhutani, 3(35), pp.47-50.

Soepardi, R. (1950). Hutan Reboisasi-Industri. Djakarta: Balai Pustaka.

Soepardi, R. (1952). Hutan dan Hasilnja jang Dapat Dimakan, 2 vols. Djakarta: Balai Pustaka.

Soepardi, R. (1954). Hutan Reboisasi Mempertinggi Kemakmuran. Djakarta: Perpustakaan Perguruan Kementerian P.P. dan K. [Pengadjaran, Pendidikan, dan Kebudajaan].

Soerachmat, R.M. (1938). “De Cultuur van Bamboo in het Boschdistrict Djember” in Het Bosch, Juni — August, pp.193-197.

Soetopo. (1954). “Mengerdjakan Tanah Setjara Mekanis di Daerah Hutan Banjuwangi Selatan” in Rimba Indonesia, 3(11-12), pp.485-489.

Soetopo, M. (1955). “Kemungkinan2 dalam Eksploatasi setjara Mekanis Berdasarkan Pengalaman2 dan Kesukaran2 jang Dihadapi dalam Melaksanakan Pekerdjaan tersebut dalam Lingkungan Djawatan Kehutanan” in Rimba Indonesia, 4(9-12), pp.410-447.

Staatblad. (1909). “Besluit van de Gouverneur Generaal van Nederlandsch-Indië van 15 April 1909, No.2” in Staatblad van Nederlands-Indië over het Jaar 1909. Batavia: Landsdrukkerij.

Suhartati, Mieke & Sri Esti Intari. (1974). “Pedoman Pengenalan Beberapa Hama dan Penyakit pada Jati (Tectona Grandis L.F.)”. Laporan No.182. Bogor: Lembaga Penelitian Hutan, Direktorat Jenderal Kehutanan, Departemen Pertanian RI [Republik Indonesia].

Suparmoko. (1980). “The Impact of Irrigation Rehabilitation on Cropping Patterns, Labour Use, and Income Distribution in the Pekalen-Sampean System of East Java”. Unpublished Ph.D. Thesis. Manoa, USA [United States of America]: University of Hawaii.

Tennekes, J. (1963). “De Bevolkingspreiding der Residentie Besoeki in 1930” in Tijdschrift van het Koninklijke Nederlandsch Aardrijkskundig Genootschap, 80, pp.309-423.

Tjau, I Komang. (1953). “Mengerdjakan Tanah setjara Mekanis di Daerah Hutan Banjuwangi Selatan” in Rimba Indonesia, 2(8-9), pp.346-348.

Van Alphen de Veer, E.J. (1956). “Terdapatnja Xyleborus Destruens Bldf di Hutan2 Djati di Djawa, 1952-1954” in Pengumuman Balai Penjelidikan Kehutanan Indonesia, No.50. Bogor: Balai Penjelidikan Kehutanan. Also in Rimba Indonesia, 5(7-8), pp.387-408.

Van Asbeck. (1919). “Boschwezen” in Jaarboek van het Department van Landbouw, Nijverheid, en Handel in Nederlands-Indië 1918. Weltevreden: Drukkerij Albrecht.

Van Asbeck. (1920). “Boschwezen” in Jaarboek van het Department van Landbouw, Nijverheid, en Handel in Nederlandsch-Indië 1919. Weltevreden: Visser.

Van der Haas, W.H. (1903). “Het Nieuwe Boschreglement” in De Indische Gids, 12(1), pp.870-880.

Verhoef, L. (1957). “Tanaman Bambu di Djawa” in Pengumuman Pendek, No.15. Bogor: Lembaga Pusat Penjelidikan Kehutanan.

Von Faber, G.H. (n.y.). Naar het Geheimzinnige Kratermeer en het Idjen-Hoogland. n.c. [no city]: n.p. [no publisher].

Warsopranoto, R. Soediarto. (1965). “Perkembangan Ilmu Kehutanan dalam Dasawarsa 1945-1965 di Indonesia” in M. Makagiansar [ed]. Research di Indonesia: Bidang Pertanian, Vol.3. Djakarta: Departemen Urusan Research Nasional, pp.247-264.

Warto. (2001). Blandong: Kerja Wajib Eksploitasi Hutan di Karesidenan Rembang Abad ke-19. Surakarta: Pustaka Cakra.

Whitten, Tony, Roehayat Emon Soeriaatmadja & Suraya A. Afiff. (1996). The Ecology of Java and Bali. Singapore: Periplus Editions.

Wijnmaalen, H.J. (2001). “Amtenar BB di Jawa Timur, 1926-1932” S.L. Van der Wal [ed]. Kenang-kenangan Pangrehpraja Belanda, 1920-1942. Jakarta: Perwakilan KITLV and Djambatan, pp.190-214.

Zwart, W. (1937). “Een Mijpaal voor het Boschwezen, 1897-1937” in Koloniale Studien, 21, pp.573-596.

Zwart, W. (1939). “De Boschoppervlakte van Java en Madoera” in Koloniale Studien, 23, pp.377-392.