IKHTISAR: Folklor merupakan salah satu dari aspek budaya sesuatu masyarakat yang berhubung-kait dengan alam kehidupan dan persekitaran mereka. Ia biasanya diwarisi secara turun-temurun dari satu generasi ke satu generasi yang lain. Folklor di kalangan masyarakat buta huruf akan berkembang menerusi tradisi lisan dan pengajaran secara tidak formal. Bagi yang mengenal tulisan, ia akan tersebar dalam bentuk tulisan, di samping dalam bentuk lisan serta pengajaran. Dalam masyarakat Melayu Brunei, memang terdapat imej telur dan ayam, yang terjalin dalam folklor berbentuk cerita dan bukan cerita. Makalah ini cuba meneliti bagaimana imej telur dan ayam sebagai haiwan peliharaan dan bahan makanan kepada masyarakat Melayu Brunei, dan mempunyai hubungan dengan folklor dan sejarah negara. Imej telur boleh dilihat dalam folklor bentuk cerita, yang digambarkan oleh “Cerita Awang Semaun”, tentang asal-usul keturunan Sultan-sultan Brunei berasal dari telur dari kayangan. Imej telur juga boleh dilihat melalui nyanyian kanak-kanak yang ada unsur erotik dan menghibur. Manakala imej ayam dalam folklor bentuk cerita boleh dilihat dalam hubungan Brunei dengan Majapahit di Jawa, serta Perang Saudara pada abad ke-17 Masihi di Brunei. Imej ayam juga memperlihatkan adanya unsur-unsur kepercayaan kepada masyarakat Melayu Brunei.

KATA KUNCI: Folklor, tafsiran sejarah, imej telur dan ayam, masyarakat Melayu Brunei, cerita dan bukan cerita, serta sejarah negara.

ABSTRACT: “Images of Egg and Chicken in Brunei Malay Community: Its Relationship with Folklore and History”. Folklore is one of the cultural aspects of a community that relates to the nature of life and their environment. It is usually inherited from one generation to another generation. Folklore in the illiterate people will grow through the oral tradition and informal teaching. For those who know writing, it will spread in writing, as well as in oral form and instruction. In Brunei Malay community, there are the images of egg and chicken, which were embedded in folklore a story and not the story. This paper attempts to examine how the images of egg and chicken as breed animal and food to Brunei Malay community, and have a relationship with the folklore and history of the country. Image of egg can be seen in the form of folklore stories, illustrated by “Stories of Awang Semaun”, about the origins of the Sultans of Brunei descent derived from eggs of heaven. Image of egg can also be seen through children's songs that have elements of erotic and entertaining. While an image of chicken in folklore story form can be seen in the relationship between Brunei and Majapahit in Java, as well as the Civil War in the 17^th century AD in Brunei. Image of chicken shows also the elements of beliefs in Brunei Malay community.

KEY WORD: Folklore, historical interpretation, images of egg and chicken, Brunei Malay community, the story and not the story, and history of the country.

About the Author: Prof. Madya Dr. Haji Awang Asbol bin Haji Mail ialah Pensyarah Kanan di Pengajian Sejarah dan Antarabangsa, Fakulti Sastera dan Sains Sosial UBD (Universiti Brunei Darussalam), Jalan Tungku Link, BE 1410, Negara Brunei Darussalam. Bagi urusan sebarang akademik, penulis boleh dihubungi secara terus via emel di: asbol.mail@ubd.edu.bn

How to cite this article? Asbol bin Haji Mail, Awang. (2015). “Imej Telur dan Ayam dalam Masyarakat Melayu Brunei: Hubungannya dengan Folklor dan Sejarah” in SUSURGALUR: Jurnal Kajian Sejarah & Pendidikan Sejarah, Vol.3(1), Maret, pp.19-30. Bandung, Indonesia: Minda Masagi Press and UBD Bandar Seri Begawan, Brunei Darussalam, ISSN 2302-5808.

Chronicle of the article: Accepted (December 12, 2014); Revised (January 29, 2015); and Published (March 24, 2015).

Abd Rahman, Pengiran Haji Mohammad Pengiran Haji. (1992). Islam di Brunei Darussalam. Bandar Seri Begawan: Dewan Bahasa dan Pustaka Brunei.

Amin Sweeney, P.L. [ed]. (1968). “Silsilah Raja-raja Berunai: Teks B” dalam Journal of the Malaysian Branch Royal Asiatic Society, Vol.XLI, Pt.2.

Asbol bin Haji Mail, Haji Awg. (2011). Kesultanan Melayu Brunei Abad ke-19: Politik dan Struktur Pentadbiran. Bandar Seri Begawan: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Bertens, Kees. (1979). Sejarah Filsafat Yunani. Yogyakarta: Yayasan Kanisius.

Brown, Carrie. (1972). “An Early Account of Brunei by Sung Lien” dalam Brunei Museum Journal, Vol.II, No.4.

Brown, Carrie. (1978). “The Eastern Ocean in the Yung-lo Ta-tien” dalam Brunei Museum Journal, Vol.IV, No.2.

Brown, Carrie. (1998). “Two Ming Texts Concerning King Ma-na-je-chia-na of Po-ni” dalam Papers Relating to Brunei. Kuala Lumpur: The Malaysian Branch of the Royal Asiatic Society.

Brown, D.E. (1970). “Brunei: The Structure and History of a Bornean Malay Sultanate” dalam Monograph of the Brunei Museum Journal, Vol.II, No.2. Bandar Brunei: The Brunei Museum Brunei.

Brown, D.E. (1980). “Hiranyagarbha: The Hindu Cosmic Egg and Brunei’s Royal Line” dalam Brunei Museum Journal, Vol.IV, No.4.

Cammann, S. (1951). “Chinese Carvings in Hornbill Ivory” dalam Sarawak Museum Journal, Vol.V, No.3.

Cerita daripada Awang Haji Salleh Muhammad bin Pateh Jalil, pada tahun 1967.

Cheng Yee, Su. (1998). “Visit of the King of Brunei to the Emperor Yung Lo of China: Contemporary and Ancient Accounts” dalam Papers Relating to Brunei. Kuala Lumpur: The Malaysian Branch of the Royal Asiatic Society.

Cowie, A.P. [ed]. (1989). Oxford Advanced Learner’s Dictionary of Current English. England: Oxford University Press, fourth edition.

Danandjaja, James. (1986). Folklor Indonesia. Jakarta: Pustaka Grafitipers.

Groeneveldt, W.P. (1880). Notes on the Malay Archipelago and Malacca Compiled from Chinese Sources. Batavia: Verhandelingen van het Bataviaasch Genootchap, 39.

Halim, Yura & Jamil Umar. (1958). Sejarah Brunei. Brunei: t.pt. [tanpa penerbit].

Hall, Kenneth R. (1976). “State and Statecraft in Early Srivijaya” dalam Explorations in Early Southeast Asian History: The Origins of Southeast Asian Statecraft. Michigan: Center for South and Southeast Asian Studies, The University of Michigan.

Hamid, Abu Bakar. (1974). Diskusi Sastera. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Hamid Jaludin, Haji Abdul. (2010). Syair Awang Semaun. Bandar Seri Begawan: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Heine-Geldern, Von. (1956). Conception of State and Kingship in Southeast Asia. Ithaca, New York: Southeast Asia Programme, Cornell University, reprinted, data paper No.18.

Hirth, Friedrich & W.W. Rockhill. (1967). Chau Ju Kua: His Work on the Chinese and Arab Trade in the Twelfth and Thirteenth Centuries. Taipei: Cheng-wen Publishing Company.

Hughes-Hallet, H.R. (1998). “A Sketch of the History of Brunei” dalam Papers Relating to Brunei. Kuala Lumpur: The Malaysian Branch of the Royal Asiatic Society.

Jamil Al-Sufri, Pehin Haji Awg Mohd. (1971). Chatatan Sejarah Perwira2 dan Pembesar2 Brunei, Bil.1. Bandar Brunei: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Jamil Al-Sufri, Pehin Haji Mohd. (1990). Tarsilah Brunei: Sejarah Awal dan Perkembangan Islam. Bandar Seri Begawan: Jabatan Pusat Sejarah Brunei.

Low, Hugh. (1880). “Selesilah (Book of Descent) of the Rajas of Bruni” dalam Journal of the Straits Branch of the Royal Asiatic Society, Vol.V [June], Singapore.

Manuskrip Jawi, Syair Awang Semaun, No.000057, yang disimpan oleh Dewan Bahasa dan Pustaka Brunei.

Mulyana, Slamet. (1979). Negara Kertagama & Tafsir Sejarahnya. Jakarta: Penerbit Bhratara.

Nicholl, Robert. (n.y.). Raja Bongsu of Sulu: A Brunei Hero in His Times. Kuala Lumpur: The Malaysian Branch of the Royal Asiatic Society.

Nicholl, Robert. (1975). European Sources for the History of the Sultanate of Brunei in the Sixteen Century. Brunei: Muzium Brunei, Penerbitan Khas, Bil.9.

Nichool, Robert. (1983). “Brunei Rediscovered: A Survey of Early Times” dalam Journal of Southeast Asian Studies, Vol.XIV, No.1 [Mac].

Nicholl, Robert. (1984). “The Tomb of Maharaja Karna of Brunei at Nanking” dalam Brunei Museum Journal, Vol.V, No.4.

Nicholl, Robert. (1989). “Some Problems in Brunei Chronology” dalam Journal of Southeast Asian Studies, Vol.XX, No.2.

Ongkili, James P. (1973). “Pre-Western Brunei, Sarawak, and Sabah” dalam Nusantara, Bil.3, No.3 [Januari].

Pigeaud, Th. (1960). Java in the Fourteenth Century, Vol.III. The Hague: KITLV Press.

Ranjit Singh, D.S. (1991). Brunei, 1839-1983: The Problem of Political Survival. Singapore: Oxford University Press, reprinted.

Singaravelu, S. (1994). “Kosmogoni dan Kosmografi India dan Kesannya di Alam Melayu”. Kertas kerja dibentang dalam Seminar Antarabangsa Kosmologi Melayu di Pusat Bahasa UM [Universiti Malaya] di Kuala Lumpur, Malaysia, pada 24-26 Januari.

Syair Awang Semaun. BM/31/1975, yang disimpan oleh Jabatan Muzium Brunei.

Taib Osman, Mohd [ed]. (1991). Pengkajian Sastera Rakyat Bercorak Cerita. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Temubual dengan Awang Haji Abdul Rahman bin Sudin, yang tinggal di Kampong Bolkiah “A”, salah sebuah Kampong Air Negara Brunei Darussalam. Beliau berusia 76 tahun. Temubual diadakan di rumah beliau, pada 25 Mei 1998.

Temubual dengan Haji Bungsu bin Japar, yang tinggal di Kampong Setia “B”, salah sebuah Kampong Air di Negara Brunei Darussalam. Beliau berusia 87 tahun. Temubual diadakan di rumah beliau, pada 1 April 2013.

Temubual dengan Haji Hassan Haji Hashim, yang tinggal di Kampong Setia “B”, salah sebuah Kampong Air di Negara Brunei Darussalam. Beliau berusia 65 tahun. Beliau pernah bergaul dengan peminat-peminat bersabung ayam. Temubual diadakan di rumah beliau, pada 1 April 2013.

Temubual dengan Haji Lakat bin Haji Sahat, yang tinggal di Kampong Setia “B”, salah sebuah Kampong Air di Negara Brunei Darussalam. Beliau berusia 67 tahun. Temubual diadakan di rumah beliau, pada 1 April 2013.

Temubual dengan Haji Mail bin Haji Bakar, yang tinggal di Kampong Setia “B”, salah sebuah Kampong Air di Negara Brunei Darussalam. Beliau berusia 83 tahun. Temubual diadakan di rumah beliau, pada 1 April 2013.

Wilson Organ, Troy. (1974). Hinduism: Its Historical Development. New York: Barron’s Educational Series, Inc.

Wolters, O.W. (1990). Kejatuhan Srivijaya dalam Sejarah Melayu. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, Terjemahan.

Zong Yu, Wu. (1995). “Bahan-bahan Brunei dalam Sumber China”. Kertas kerja dalam Seminar Sejarah Brunei II, anjuran Jabatan Pusat Sejarah Brunei, pada 28 Rabiul Awal — 1 Rabiul Akhir 1416 atau 25-28 Ogos.

Zong Yu, Wu. (2002). “Terjemahan Butir-butir Brunei dalam Buku Sejarah China”. Bahan yang tidak diterbitkan, disimpan oleh Jabatan Pusat Sejarah Brunei.