IKHTISAR: Kampong Ayer telah menjadi pusat penyebaran agama Islam yang berkembang pesat kerana terdapat ramai pendakwah Islam yang menyampaikan pelajaran agama Islam kepada penduduk di persekitarannya. Sistem pembelajaran di balai-balai di Kampong Ayer begitu popular sebelum tahun 1906, kerana menteri-menteri agama mempunyai balai masing-masing di rumah mereka. Kegiatan pembelajaran agama berterusan sehingga awal abad ke-20 dengan munculnya beberapa tokoh ulama di beberapa buah kampung di Kampong Ayer sehingga bangunan sekolah kekal dibangunkan ke kawasan daratan. Peralihan pembelajaran ilmu agama Islam dari balai di rumah-rumah di Kampong Ayer ke bangunan kekal di kawasan darat telah memberikan ruang dan peluang kepada penduduk Brunei untuk mengetahui ilmu membaca dan menulis berserta dengan kegiatan dan kemahiran-kemahiran yang bermanfaat. Akhirnya, pendidikan formal di Brunei telah diperkenalkan dalam sistem pendidikan Brunei menjadi empat aliran, iaitu aliran agama Islam, aliran Melayu, aliran Inggeris, dan aliran Cina.

KATA KUNCI: Kampong Ayer, penyebaran agama Islam, pembelajaran di balai, sekolah di daratan, dan sistem pendidikan Brunei moden.

ABSTRACT: This paper entitled “Education from the Home Station in Kampong Ayer (Water Village) to Modern School in the Land, 1906 — 1941: Study on History Education in Brunei Darussalam”. Kampong Ayer, has become the center spread of Islam, is growing rapidly because there are many Islamic preachers who deliver education to the people of Islam in the region. Learning systems at home stations in Kampong Ayer so popular before 1906, due to the ministers of religion have their stations in their homes. Religious learning activities continued until the early 20^th century with the advent of number religious scholars in several villages in Kampong Ayer so that school building is remain to develop in the land. Transition of Islamic learning from the home stations in Kampong Ayer to permanent school buildings on the land has given the space and opportunity to the people of Brunei to know the science of reading and writing along with activities and skills that are beneficial. Finally, formal education in Brunei has been introduced in the education system of Brunei into four schools’ stream, namely Islamic, the Malay, English, and Chinese schools’ stream.

KEY WORD: Kampong Ayer, the spread of Islam, learning at home stations, a school on the mainland, and Brunei modern education system.

About the Author: Dr. Haji Tassim bin Haji Abu Bakar ialah Pensyarah dan Penyelidik di Akademi Pengajian Brunei UBD (Universiti Brunei Darussalam), Jalan Tunku Link, Bandar Seri Begawan, Negara Brunei Darussalam. Alamat emel: tassim.bakar@ubd.edu.bn

How to cite this article? Haji Abu Bakar, Haji Tassim bin. (2013). “Pendidikan dari Balai di Kampong Ayer ke Sekolah Moden di Darat, 1906 — 1941: Kajian Sejarah Pendidikan di Negara Brunei Darussalam” in SUSURGALUR: Jurnal Kajian Sejarah & Pendidikan Sejarah, Vol.1(2), September, pp.113-124. Bandung, Indonesia: Minda Masagi Press and UBD Bandar Seri Begawan, Brunei Darussalam, ISSN 2302-5808.

Chronicle of the article: Accepted (July 17, 2013); Revised (August 17, 2013); and Published (September 30, 2013).

Ahmad, Awang. (1989). “Manuskrip Lama Brunei: Sumbangan dan Penglibatan Tokoh-tokoh Agama Masa Lalu”. Kertas kerja dibentang dalam Seminar Antarabangsa Tamadun Islam di Alam Melayu, Bandar Seri Begawan, 1-5 Jun.

Asbol bin Haji Mail, Haji Awg. (2002). “Kesultanan Brunei Abad Kesembilan Belas: Sistem Politik dan Struktur Pentadbiran”. Tesis Doktor Falsafah Tidak Diterbitkan. Kuala Lumpur, Malaysia: Jabatan Sejarah, Fakulti Sastera dan Sains Sosial UM [Universiti Malaya].

Asbol bin Haji Mail, Haji Awg. (2005). “Sejarah Sosial Brunei Darussalam Pra Merdeka: Tranformasi Pendidikan Agama dari Rumah ke Sistem Persekolahan” dalam Prosiding Borneo–Kalimantan 2005: Konferensi Antaruniversiti di Borneo–Kalimantan ke-1. Kuching, Sarawak: Institut Pengajian Asia Timur UNIMAS [Universiti Malaysia Sarawak], 29–30 Ogos.

Asbol bin Haji Mail, Haji Awg. (2009). “Bandar Brunei, 1906–1929: Pembentukan dari Kampong Aying ke Darat” dalam Jurnal Darussalam, Bil.9.

Asbol bin Haji Mail, Haji Awg. (2010). Sejarah Perkembangan Pendidikan di Brunei, 1950 — 1985. Bandar Seri Begawan: Pusat Sejarah Brunei.

Blundell, Peter. (1923). The City of Many Waters. London, UK: The Hakluyt Society.

Brown, D.E. (1970). Brunei: The Structure and History of a Borneon Malay Sultanate. Bandar Seri Begawan: Brunei Museum Monograph.

DBI [Department of Broadcasting and Information]. (1987). Brunei Darussalam 1987. Bandar Seri Begawan: Prime Minister’s Office.

DBP [Dewan Bahasa dan Pustaka] Brunei. (1970). Memperingati Penukaran Nama Bandar Brunei Menjadi Bandar Seri Begawan. Bandar Seri Begawan: Dewan Bahasa dan Pustaka Brunei.

Haji Abdul Hamid, Haji Hashim. (1991). “Kampong Aying: Model dan Kesinambungan Sosio-Budaya Brunei”. Kertas kerja dibentang dalam Seminar Brunei dalam Sejarah I di Pusat Da’wah Islamiah, Pulaie, Berakas, pada 29-31 Disember.

Haji Abdul Hamid, Haji Hashim. (1993). Junjung Tinggi. Kuala Lumpur, Malaysia: Percetakan Mahir Sdn. Bhd.

Haji Abdul Hamid, Haji Hashim. (2003). Islam di Brunei Darussalam: Satu Analisis Sosio-Budaya. Gadong: Jabatan Kesusasteraan Melayu UBD [Universiti Brunei Darussalam].

Haji Bakir, Awang Haji Metusin. (1993). Catatan Sejarah Masjid-masjid Negara Brunei Darussalam. Bandar Seri Begawan: Jabatan Hal Ehwal Syariah.

Haji Ibrahim, Abdul Latif. (1976). “Peranan Rumah-rumah Perkampungan dalam Masyarakat Melayu Brunei” dalam Iktisar Budaya. Bandar Seri Begawan: Dewan Bahasa dan Pustaka Brunei.

Haji Ibrahim, Haji Abdul Latif. (1984). “Asal-Usul Kampong Ayer di Brunei: Satu Aspek Tuturan” dalam Jurnal Beriga, Isu Oktober — Disember. Bandar Seri Begawan: Dewan Bahasa dan Pustaka Brunei

Haji Salleh, Siti Hawa. (1990). “Syair Awang Semaun: Sebuah Syair Sejarah dari Brunei Darussalam” dalam Dewan Sastera. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, Isu Januari.

Halim, Yura. (2002). Siri Sejarah Brunei Darussalam. Bandar Seri Begawan: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Hughes-Hallet, H.R. (1940). “A Sketch of the History of Brunei” dalam Malaysian Branch of the Royal Asiatic Society (JMBRAS), Vol.18, Pt.2 [August].

Jamil Al-Sufri, Mohd. (1990). “Brunei di Tengah-tengah Nusantara” dalam Kumpulan Kertas Kerja Seminar Sejarah Brunei. Bandar Seri Begawan: Pusat Sejarah Brunei.

Jamil al-Sufri, Mohd. (1991a). Survival Brunei dari Perspektif Sejarah. Bandar Seri Begawan: Jabatan Pusat Sejarah Brunei.

Jamil al-Sufri, Mohd. (1991b). Tarsilah Brunei: Sejarah dan Perkembangan Islam. Bandar Seri Begawan: Jabatan Pusat Sejarah Brunei.

Jamil al-Sufri, Mohd. (1992). Liku-liku Perjuangan Pencapaian Kemedekaan Negara Brunei Darussalam. Bandar Seri Begawan: Jabatan Pusat Sejarah Brunei.

Jamil al-Sufri, Mohd. (1997). Tarsilah Brunei: Zaman Kegemilangan dan Kemasyhuran. Bandar Seri Begawan: Jabatan Pusat Sejarah Brunei.

Jamil Umar, Mohd. (1973). Catatan Sejarah Pewira-pewira dan Pembesar-Pembesar Brunei, Jilid II. Bandar Seri Begawan: Dewan Bahasa dan Pustaka Brunei.

Majul, Cesor Adid. (1973). Muslims in the Philippines. Quezon City: University of the Philippines Press, Second Edition.

MoE [Ministry of Education] Brunei Darussalam. (2005). School Atlas Brunei Darussalam. Bandar Seri Begawan: Ministry of Education Brunei Darussalam.

Mohd Yusof, Pengiran. (1958). Adat Istidat Brunei. Bandar Brunei: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Mohd Yusof, Pengiran. (1992). Adat Mengulum Bahasa. Bandar Seri Begawan: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Mohd Yusof, Pengiran & Mohd Jamil Umar. (1997). Sejarah Brunei. Bandar Seri Begawan: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Muzium Brunei. (1992). Tokoh-tokoh Agama di Brunei Darussalam: Pengenalan Ringkas. Bandar Seri Begawan: Penerbitan Khas, Bil.23, Muzium Brunei.

Nicholl, Robert. [ed]. (1975). European Sources for History of Sultanate of Brunei in the Sixteenth Century. Bandar Seri Begawan: Brunei Museum.

Pengiran Haji Abd Rahman, Pengiran Haji Mohammad. (1995). “Peranan Ulama Brunei di Masa Lalu dalam Pengembangan Ilmu Islam: Satu Tinjauan Awal”. Kertas kerja dibentang dalam Seminar Antarabangsa Pengajian Islam di Asia Tenggara. Gadong: Fakulti Pengajian Islam UBD [Universiti Brunei Darussalam], 20-23 November.

PSB [Pusat Sejarah Brunei]. (2000). Latarbelakang Sejarah Brunei. Bandar Seri Begawan, Brunei Darussalam: Pusat Sejarah Brunei.

PSB [Pusat Sejarah Brunei]. (2013). Syair Awang Semaun: Salinan Fotokopi. Bandar Seri Begawan, Brunei Darussalam: Pusat Sejarah Brunei.

Singh, D.S. Ranjit. (1984). Brunei, 1839-1983: The Problems of Political Survival. New York: Oxford University Press.

SoB [State of Brunei]. (1914). Brunei Annual Report 1914. Bandar Brunei: State of Brunei.

SoB [State of Brunei]. (1916). Brunei Annual Report 1916. Bandar Brunei: State of Brunei.

SoB [State of Brunei]. (1929). Laporan Tahunan Kerajaan Brunei 1929. Bandar Brunei: State of Brunei.

SoB [State of Brunei]. (1930). Report on the State of Brunei for the Year 1929. Singapore: State of Brunei.

SoB [State of Brunei]. (1965). Brunei Annual Report 1965. Bandar Brunei: State of Brunei.

Sweeney, P.L. Amin. (1998). “Silsilah Raja-raja Berunai, Teks A: Papers Relating to Brunei” dalam Malaysian Branch of the Royal Asiatic Society (MBRAS), Number 18, hlm.56-95.

Temubual dengan Haji Abdul Majid bin Haji Tuah, penduduk di Kampong Burong Pingai Ayer, pada 26 September 2008.

Temubual dengan Haji Awang Alimi bin Haji Awang Mohd Yussof, Ketua Kampong Perpindahan Burong Pingai Berakas, bertempat No.10, Spg 133, Kampong Burong Pingai Berakas, Brunei Darussalam, pada 18 Jun 2008.