ABSTRAK: CBS (Culture-Bound Syndromes) adalah satu penyakit yang dipengaruhi oleh budaya serta kejadian yang tidak disangka-sangka, berlaku dalam kalangan etnik, dan kawasan tertentu. Dalam konteks masyarakat Melayu di Kelantan, Malaysia, sindrom ini telah lama wujud dalam masyarakat tersebut. Ramai pengkaji yang mengklasifikasikan amok dan latah sebagai sindrom CBS yang majoritinya berlaku dalam kalangan masyarakat Melayu dan disebabkan oleh faktor budaya, persekitaran, dan biologi. Selain daripada amok dan latah, fenomena bilangan orang Melayu yang menghidap ”saka”, iaitu sejenis penyakit psikiatri yang berpunca daripada gangguan makhluk halus, persekitaran, biologi, dan keturunan semakin meningkat. Penyakit saka seringkali dihidapi oleh masyarakat Melayu dan boleh diklasifikasikan sebagai salah satu sindrom dalam CBS berdasarkan simptom penyakit tersebut. Ramai pengkaji pula yang mengklasifikasikan ”saka” dalam kategori CBS berdasarkan faktor keetnikkan dan simptom penyakit ini. Kertas kerja ini akan mengenengahkan penyelidikan tentang rawatan sindrom saka dalam kalangan masyarakat Melayu di Kelantan yang menggunakan kaedah rawatan Islam dan ”Main Puteri” berdasarkan kajian etnografi di beberapa kawasan terpilih di Kelantan, Malaysia.

Kata-kata kunci: Culture-bound syndromes, masyarakat Melayu di Kelantan, penyakit saka, kaedah Main Puteri, dan rawatan Islam.

===

About the Authors: Hajjah Wan Aminah Haji Hasbullah ialah Pensyarah Antropologi Perubatan di Pusat Pengajian Sains Kesihatan USM (Universiti Sains Malaysia), Kampus Kesihatan, Kubang Kerian, Kelantan, Malaysia. Manakala Dr. Wan Faizah binti Wan Yusoff ialah Pensyarah Sejarah Sains Perubatan dan Kesihatan di USM, Kampus Kesihatan, Kubang Kerian, Kelantan, Malaysia. Bagi urusan sebarang akademik, mereka boleh dihubungi dengan alamat emel: waminah@kb.usm.my dan faienur@yahoo.com

How to cite this article? Haji Hasbullah, Hajjah Wan Aminah & Wan Faizah binti Wan Yusoff. (2012). “Penyakit Saka sebagai Culture-Bound Syndromes (CBS) dalam Masyarakat Melayu di Kelantan, Malaysia: Kepelbagaian Rawatan Alternatif” in SOSIOHUMANIKA: Jurnal Pendidikan Sains Sosial dan Kemanusiaan, Vol.5, No.1 [Mei], pp.135-146. Bandung, Indonesia: Minda Masagi Press owned by ASPENSI, ISSN 1979-0112.

Chronicle of article: Accepted (March 2, 2012); Revised (April 4, 2012); and Published (May 20, 2012).

Atiqah Syed Ibrahim, Sharifah Sofiah et al. (2003). “Pengaruh Bomoh dalam Masyarakat Melayu” dalam Jurnal PEMIKIR, 33 [Julai-September], ms.107-131.

Deuraseh, Nurdeng. (2009). “Using the Verses of the Holy Qur’an as Ruqyah (Incantation): The Perception of Malay-Muslim Society in Kelantan and Terengganu on Ruqyah as an Alternative Way of Healing in Malaysia” dalam European Journal of Social Sciences, 9(3), ms.448-456.

Din, Haron. (2011). Rawatan Penyakit Akibat Sihir: Kaedah Mengelak, Menentang, dan Mengatasi Sihir. Selangor: Persatuan Kebajikan dan Pengubatan Islam Malaysia & Koperasi Darussyifa’ Berhad.

Firth, R. (1976). “Faith and Scepticism in Kelantan Village Magic” dalam W. Roff [ed]. Kelantan, Religion, Society, and Politics in the Malay Society. Kuala Lumpur : Columbia University Press.

Hamamah Yahaya, Fatan. (2005). “Etiologi Penyakit di Kalangan Orang Melayu” dalam Junaenah Sulehan et al. [eds]. Masyarakat Perubahan dan Pembangunan. Bangi, Selangor Darul Ehsan: Penerbit UKM [Universiti Kebangsaan Malaysia].

Haque, A. (2008). “Culture-Bound Syndromes and Healing Practices in Malaysia” dalam Mental Health, Religion, and Culture, 11(7), November, ms.685-696.

HRM [Hadith Riwayat Muslim]. (t.t.) Kitab al-Salam, No. Hadith 5821.

Jahan Karim, Wazir. (1990). Emotions of Culture : A Malay Perspective. Kuala Lumpur : Oxford University Press.

Kessler, C.S. (1977). “Conflict and Soverignty in Kelantanese Malay Spirit Seances” dalam V. Crapanzano & V. Garrison [eds]. Case Studies in Spirit Possession. New York: Wiley.

Meng Yap, Pow. (1969). “The Culture Bound Reactive Syndromes” dalam W. Caudill [ed]. Mental Health Research in Asia and the Pacific. Honolulu: East-West Center Press.

Pimpinan ar-Rahman. (t.t.). Tafsir Al-Qur’an dan Terjemahan. Kuala Lumpur, Malaysia: Darul Fikir Sdn. Bhd.

Razali, M.S. (1989). “The Consultation of Traditional Healers by Malay Patients” dalam Medical Journal of Malaysia, 44, ms.3-12.

Razali, M.S. (1995). “Pyschiatrists and Folk Healers in Malaysia” dalam World Health Forum, 16, ms.56-58.

Temubual dengan keluarga penghidap saka di Kuala Krai, Kelantan, Malaysia: 10 November 2009.

Temubual dengan pesakit kepada informan atau bomoh sihir di Kota Bharu, Kelantan, Malaysia: 10 Disember 2009.

Temubual dengan bomoh saka di Kota Bharu, Kelantan, Malaysia: 19 Disember 2009.

Temubual dengan pesakit informan di Wakaf Bharu, Kelantan, Malaysia: 15 Januari 2010.

Temubual dengan informan atau bomoh pelbagai di Tanah Merah, Kelantan, Malaysia: 20 Januari 2010.

Temubual dengan beberapa orang pengamal perubatan moden di HUSM (Hospital Universiti Sains Malaysia), Kelantan, Malaysia: Februari 2010).

Temubual dengan informan atau bomoh sihir di Kota Bharu, Kelantan, Malaysia: 15 Februari 2010.

Temubual dengan informan atau Tok Teri di Gelang Mas, Pasir Mas, Kelantan, Malaysia: 29 Julai 2010.

Temubual dengan pengamal perubatan Islam di Kota Bharu, Kelantan, Malaysia: 5 Julai 2011.

Temubual dengan informan di daerah Kota Bharu, Pasir Mas, dan Tanah Merah di Kelantan, Malaysia: Julai 2011.

Werner, R. (1986). Bomoh/Dukun: The Practices and Philosophies of the Traditional Malay Healer. Berne: Institute of Ethnology, University of Berne.

Winstedt, R.O. (1950). The Malays: A Cultural History. New York: Philosophical Library.

Zain, Azhar. (2001). “Mental Illness and Malay Culture: A Study of Kelantan Malays” dalam A. Haque [ed]. Mental Health in Malaysia: Issues and Concerns. Kuala Lumpur: Penerbit UM [Universiti Malaya].