ABSTRAK: Artikel ini bertujuan menganalisis tentang kedudukan Islam pada zaman penguasaan Crown Colony (1841-1941) di Sarawak. Ia juga bermatlamat untuk membincangkan mengenai gerakan Missionari dan kesannya terhadap sistem pendidikan di negeri itu. Hasil penulisan mendapati bahawa sejak perlantikan James Brooke sebagai Gabenor, beliau telah berjaya meluaskan pengaruh politiknya dengan memecahkan kesatuan yang wujud di antara masyarakat Melayu dan penduduk peribumi. Zaman Crown Colony pula turut menyaksikan penularan elemen-elemen Barat yang negatif ke dalam kehidupan muda-mudi Muslim. Justeru itu, akhbar “Fajar Sarawak” dan Persatuan Melayu Sarawak telah berperanan sebagai “pejuang” untuk mengembalikan mereka kepada syiar Islam yang murni. Dalam masa yang sama, agama Kristian juga semakin berkembang lantaran dorongan dan pembiayaan yang diberikan oleh pihak pemerintah. Keadaan ini telah mendorong tokoh-tokoh ulama tempatan untuk menubuhkan sekolah-sekolah agama yang lebih menitikberatkan pengajian agama Islam bagi menyekat fahaman-fahaman yang bercanggah dengan agama Islam. Di samping itu, mereka turut membina sekolah-sekolah biasa yang menggabungkan ilmu-ilmu sekular kerana keperluan dan tuntutan semasa.

Kata-kata kunci: Islam, Missionari, Sarawak, pendidikan, Crown Colony, ulama tempatan, dan sekolah agama Islam.

===

About the Authors: Prof. Madya Dr. Wan Kamal Mujani adalah Pensyarah di Jabatan Pengajian Arab & Tamadun Islam, Fakulti Pengajian Islam UKM (Universiti Kebangsaan Malaysia); dan Timbalan Pengarah di Institut Kajian Rantau Asia Barat (IKRAB) di UKM Bangi, Selangor Darul Ehsan, Malaysia. Noranizah Yusuf adalah Pelajar Siswazah di Jabatan Pengajian Arab & Tamadun Islam, Fakulti Pengajian Islam UKM dan Pembantu Penyelidik Siswazah (GRA) di Fakulti yang sama. Alamat emel mereka adalah: inawan@ukm.my

How to cite this article? Mujani, Wan Kamal & Noranizah Yusuf. (2010). “Islam dan Missionari di Sarawak: Kesan terhadap Pendidikan pada Zaman Crown Colony, 1841-1941” in SOSIOHUMANIKA: Jurnal Pendidikan Sains Sosial dan Kemanusiaan, Vol.3, No.2 [November], pp.219-242. Bandung, Indonesia: Minda Masagi Press, UNIPA Surabaya, and UMS Kota Kinabalu, Malaysia, ISSN 1979-0112.

Chronicle of article: Accepted (September 7, 2010); Revised (October 9, 2010); and Published (November 20, 2010).

Bilcher Bala. (1993/1994). “Sidang Injil Borneo (SIB): Sejarah dan Peranannya dalam Penyebaran Agama Kristian di Kalangan Masyarakat Kelabit dan Lun Bawang di Sarawak”. Latihan Ilmiah Tidak Diterbitkan. Bangi: UKM [Universiti Kebangsaan Malaysia].

Buyong Adil. (1981). Sejarah Sarawak. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Coolin, N. Criswell. (1978). Rajah Charles Brooke: Monarch of All He Surveyed. Kuala Lumpur: Oxford University Press.

Cooper, A.M. (1968). Men of Sarawak. London: Oxford University Press.

David, M.D. (1985). Asia and Christianity. Madras: MPH.

Deen, Abdul Rahman. (1988). “The Coming of Indian Muslim Merchants to Sarawak”. Kertas kerja dibentang dalam Seminar Warisan Kebudayaan India Sarawak, di Kuching.

Dona Babel. (1989). “Undang-Undang Adat: Melayu Islam Sarawak” dalam Sarawak Museum Jurnal, Vol.XL, No.61. Part 1. Sarawak: Sarawak Museum.

Ezad Azraai Jamsari, Hakim Zainal & Jaffary Awang. (2003). “Peranan Pendidikan Islam dalam Pembentukan Budaya Masyarakat Islam di Kuching” dalam Farid Mad Zain & Izziah Suryani Mat Resad @ Arshad [eds]. Prosiding Nadwah Ulama Nusantara II Sumbangan Ulama dan Tokoh Agama Borneo: Ulama Penggerak Pembangunan Masyarakat. Bangi: Fakulti Pengajian Islam UKM [Universiti Kebangsaan Malaysia], ms.123-135.

Ghazali Basri. (1994). Kristianisasi sebagai sebuah Gerakan: Satu Tinjauan Sosiologi. Selangor: Budaya Ilmu Sdn. Bhd.

Habid’s Buhigiba Md Bustamam. (1995). “Perkembangan Islam di Sarawak, 1941-1991”. Latihan Ilmiah Tidak Diterbitkan. Bangi: UKM [Universiti Kebangsaan Malaysia].

Hashim Fauzi Yaacob. (1983). “Kedudukan Melayu Sarawak Zaman Crown Colony, 1946-1963”. Latihan Ilmiah Tidak Diterbitkan. Bangi: UKM [Universiti Kebangsaan Malaysia].

Ismail Ab Rahman [ed]. (1992). Pendidikan Islam Malaysia. Bangi: Penerbit UKM [Universiti Kebangsaan Malaysia].

Juanda Jaya. (2003). “Dakwah Islamiah di Sarawak: Kajian terhadap Pengurusan Dakwah secara Berorganisasi”. Tesis Dr. Falsafah Tidak Diterbitkan. Bangi: UKM [Universiti Kebangsaan Malaysia].

Lee Thomas, Philip. (1984). Fajar Sarawak. Petaling Jaya: Penerbit Fajar Bakti Sdn. Bhd.

Lockard, Craig Allan. (1973). The Southeast Asian Town in Historical Perspective: A Social History of Kuching. Madison: University of Wisconsin.

Low, Hugh. (1948). Sarawak: Its Inhabitants and Production being Notes during a Residence in that Country with H.H. the Rajah Brooke. London: Frank Cass and Company Limited.

Md Amin Abdul Rahman. (2003). “Sejarah dan Perkembangan Islam di Sarawak Sebelum Merdeka” dalam Farid Mad Zain & Izziah Suryani Mat Resad @ Arshad [eds]. Prosiding Nadwah Ulama Nusantara II Sumbangan Ulama dan Tokoh Agama Borneo: Ulama Penggerak Pembangunan Masyarakat. Bangi: Fakulti Pengajian Islam UKM [Universiti Kebangsaan Malaysia], ms.434-447.

Mohd Zamro Muda & Zuliza Mohd Kusrin. (2003). “Kemasukan dan Pemakaian Undang-Undang Inggeris di Sabah dan Sarawak: Kesannya terhadap Undang-Undang Islam dan Adat” dalam Farid Mad Zain & Izziah Suryani Mat Resad @ Arshad [eds]. Prosiding Nadwah Ulama Nusantara II Sumbangan Ulama dan Tokoh Agama Borneo: Ulama Penggerak Pembangunan Masyarakat. Bangi: Fakulti Pengajian Islam UKM [Universiti Kebangsaan Malaysia], ms.504-522.

Muda @ Ismail Abd Rahman & Farah Salwani Ismail. (2003). “Peranan Ulama Sarawak dalam Perkembangan Pendidikan Islam di Sarawak” dalam Farid Mad Zain & Izziah Suryani Mat Resad @ Arshad [eds]. Prosiding Nadwah Ulama Nusantara II Sumbangan Ulama dan Tokoh Agama Borneo: Ulama Penggerak Pembangunan Masyarakat. Bangi: Fakulti Pengajian Islam UKM [Universiti Kebangsaan Malaysia], ms.523-533.

Nothcoff, Michael S. (1992). “Two Hundred Years of Anglican Mission” dalam Robert Hunt [ed]. Christianity in Malaysia. Petaling Jaya: Pelanduk Publication.

Panel Penyelidik Fakulti Pengajian Islam. (1988). Islam dan Peranan Ulama-ulama Sarawak. Bangi: Penerbit UKM [Universiti Kebangsaan Malaysia].

Payne, Robert. (1960). The White Rajahs of Sarawak. London: Robert Hale Ltd.

Payne, Robert. (1991). The White Rajahs of Sarawak. Singapore: Oxford University Press.

Putit Matzen. (2003). “Perkembangan Islam di Sarawak dan Majlis Islam Sarawak” dalam Farid Mad Zain & Izziah Suryani Mat Resad @ Arshad [eds]. Prosiding Nadwah Ulama Nusantara II Sumbangan Ulama dan Tokoh Agama Borneo: Ulama Penggerak Pembangunan Masyarakat. Bangi: Fakulti Pengajian Islam UKM [Universiti Kebangsaan Malaysia], ms.720-733.

Raslie Saharan. (1988). “Peranan Ulama dalam Sejarah dan Kehidupan Masyarakat Sarawak” dalam Islam dan Peranan Ulama-ulama Sarawak. Bangi: Fakulti Pengajian Islam.

Rooney, John. (1981). Khabar Gembira: A History of the Chatolic Church in East Malaysia and Brunei, 1880-1976. London: Burns and Oates Ltd.

Sabihah Osman. (1990). Perkembangan Pelajaran Bumiputera Sarawak, 1841-1941. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Sanib Said. (1985). Malay Politics in Sarawak, 1946-1966: The Search for Unity and Political Ascendancy. Singapore: Oxford University Press.

Sanib Said. (t.th.). Islam di Sarawak: Sejarah Ringkas, 1476-1941. Kuala Lumpur: Persatuan Sejarah Malaysia.

Sarawak Gazette, 2 Disember 1935.

Suffian Mansor. (2003). “Cabaran Perkemabangan Islam di Sarawak Zaman Pemerintahan Keluarga Brooke: Satu Kajian Umum” dalam Farid Mad Zain & Izziah Suryani Mat Resad @ Arshad [eds]. Prosiding Nadwah Ulama Nusantara II Sumbangan Ulama dan Tokoh Agama Borneo: Ulama Penggerak Pembangunan Masyarakat. Bangi: Fakulti Pengajian Islam UKM [Universiti Kebangsaan Malaysia], ms.556-564.

Taylor, Brian. (1983). The Anglican Church in Borneo, 1848-1962. Sussex: New horizon & Treasaurus Ltd.

Zaini Nasohah. (2003). “Perkembangan Pentadbiran Undang-Undang untuk Orang Islam di Negeri Sarawak, 1893-2003” dalam Farid Mad Zain & Izziah Suryani Mat Resad @ Arshad [eds]. Prosiding Nadwah Ulama Nusantara II Sumbangan Ulama dan Tokoh Agama Borneo: Ulama Penggerak Pembangunan Masyarakat. Bangi: Fakulti Pengajian Islam UKM [Universiti Kebangsaan Malaysia], ms.610-620.

Zulkiple Abdul Ghani & Juanda Jaya. (2003). “Peranan Tokoh Agama dalam Mengorganisasikan Dakwah di Sarawak Sebelum Merdeka” dalam Farid Mad Zain & Izziah Suryani Mat Resad @ Arshad [eds]. Prosiding Nadwah Ulama Nusantara II Sumbangan Ulama dan Tokoh Agama Borneo: Ulama Penggerak Pembangunan Masyarakat. Bangi: Fakulti Pengajian Islam UKM [Universiti Kebangsaan Malaysia], ms.634-654.